Ladies Only Marrakech van 3 tot 7 oktober 2015

Het is al weer ruim 4 maanden geleden dat ik samen met mijn zus Tilly heb genoten van een korte vakantie in Marrakech. Voor de mensen die mij volgen op de reizen die ik maak, maar natuurlijk ook om voor mezelf mijn ervaringen bij elkaar verzameld te bewaren, volgt hieronder het verslag van 4 volle dagen genieten, samen met mijn zus.

We hebben er maanden naar uitgekeken en vandaag is het dan zover: mijn zus Tilly en ik gaan samen met 25 andere dames die we nog niet kennen 4 volle dagen naar Marrakech, de mooiste stad van Marokko, bekend met de aanduiding ‘de stad van duizend-en-één-nacht’.
De reis is georganiseerd door Thea van Spaandonck en Patricia van den Oord van Personal Touch Travel. Zij hebben tevoren de reis helemaal uitgestippeld gaan zelf mee om ons de mooie plekjes in Marrakech te laten zien. Zo’n reis als deze hebben zij vorig jaar voor de eerste keer op deze manier verzorgd en wegens groot succes wordt dat dit jaar herhaald. En wij gaan mee!

Zaterdag 3 oktober
Na een heel kort nachtje slapen staan we om 03.00 uur op. Niet alleen wij maar ook Jan komt er zijn bed voor uit. Om 03.45 uur zitten we bij hem in de auto en rijdt hij ons naar Schiphol waar hij ons keurig voor de vertrekhal aflevert in het vertrouwen dat wij ons 4 dagen netjes gaan gedragen. We verzamelen op het afgesproken punt en checken met z’n allen tegelijk in waarna we elkaar weer treffen bij Gate 51. Om 06.00 uur gaan we boarden en om klokslag 06.30 uur gaat ons vliegtuig de lucht in op weg naar onze vakantiebestemming. Met een uur tijdverschil in ons voordeel landen we om 09.30 uur op de luchthaven van Marrakech en kan ons avontuur beginnen. Bij het uitstappen spot Tilly een bekende artieste: Eva Simons. Zij heeft een grote bos rood haar waarvan een deel zeer opzichtig en uitbundig onder een grijs mutsje uitpiept waardoor ze heel duidelijk opvalt. Zij is in gezelschap van een aantal (ongetwijfeld ook bekende) collega’s, die graag herkend lijken te worden, maar wij hebben alleen oog van Eva, die het prima lijkt te vinden dat zij gefotografeerd en gefilmd wordt. Het biedt het nodige tijdverdrijf in de lange rij bij de paspoortcontrole. Nadat we dit deel van de formaliteiten hebben afgerond sluiten we aan in de rij voor de geldautomaat op de luchthaven om Dirhams te pinnen.
Daarna wandelen we met de hele groep naar buiten waar we worden opgewacht door 4 chauffeurs met even zoveel busjes waarmee wij vervolgens in 20 minuten door het drukke verkeer worden geloodst naar het punt waar wij de komende 4 dagen onderdak zullen vinden in Riad Al Jazira. Het voelt letterlijk als een cultuurschok om na een korte nacht slaap, met 29 dames die elkaar nog steeds nauwelijks kennen, om 10.00 uur in de ochtend door een stad te rijden waar je ogen te kort komt om in je op te nemen wat er allemaal om je heen gebeurt en geen idee te hebben wat ons allemaal nog te wachten staat. De busjes waarin wij vervoerd worden zijn eigenlijk niet groot genoeg om allemaal een veilige zitplaats te hebben, daardoor zitten sommige dames op de achterbank met het risico een koffer in de nek te krijgen als er onverwacht geremd zou moeten worden. Wie in het midden zit heeft geen gordel en kijkt recht voor zich uit op de drukke rijweg….. Daar ben ik er één van…… nu maar even niet aan denken van hoe dichtbij je het asfalt zult zien als het rempedaal hard zou worden ingetrapt…
Na 20 minuten stoppen de busjes bij een straatje dat zo nauw is dat je daar niet met de auto in kunt. Terwijl de chauffeurs onze koffers in karretjes laden en deze lopend verder vervoeren wandelen wij er achteraan, ca. 300 meter door de nauwe straatjes totdat we bij onze Riad zijn. Het is niet uit te leggen hoe deze straatjes eruit zien, de poort waar wij onderdoor een soort tunneltje in gaan wordt gestut door grote houten balken, de scheuren in de muren doen vermoeden dat dit stutten geen overbodige luxe is.
Bij de Riad aangekomen gaat een oude houten deur open en stappen wij letterlijk binnen in een prachtig modern ingericht onderkomen. Alles is wit en grijs, omhoog kijkend zien we de strakblauwe hemel die prachtig daglicht naar binnen schijnt. De gehele Riad is voor de Ladies Only reis afgehuurd, dus we hebben het hele huis voor onszelf met alleen personeel om ons heen dat er alles aan zal doen het ons naar de zin te maken.
We worden hartelijk welkom geheten in de ruimte rondom het zwembad(JE!) met zoete muntthee en typisch Marokkaanse koekjes.
Ieder stel krijgt een kamer toegewezen, Tilly en ik op de eerste etage. De eerste hindernis die we daarbij tegenkomen is dat er geen liften zijn en we dus elke keer als we naar onze kamer willen de kleine stenen trapjes zullen moeten beklimmen om onze verdieping te bereiken. Dat wij daar tevoren niet over nagedacht hebben is natuurlijk niet slim, als wij ons iets meer hadden voorbereid dan hadden we het volgende kunnen lezen: ‘Een riad is een traditioneel Marokkaans huis of paleis met een binnenin gelegen tuin of binnenplaats. Het woord riad komt van het Arabische "ryad" en betekent letterlijk “tuin”. In de centrale tuin van traditionele riads zijn vaak planten en bomen te vinden.’ In zó’n riad bevinden wij ons dus met een gigantische bananenboom in de centrale hal! Dat betekent dus óók dat we de trapjes voor lief nemen, ons overgeven aan de prachtige uitstraling van ons onderkomen en blij zijn met onze eenvoudige kamer die wij toegewezen hebben gekregen op de 1e etage. Dat onze kamer nr. 13 heeft voelt beslist niet als een ongeluksgetal. In de kamer staan twee eenpersoons bedden naast elkaar waar we ‘met kunst en vliegwerk’ zijdelings tussen kunnen stappen om schuifelend bij het hoofdeind te komen. Het mag de pret niet drukken want we hebben verder een ruime kamer, er is een aparte bedbank waarop we onze koffers kunnen leggen, er is meer dan voldoende kastruimte en er staan 2 stoeltjes. Aan het eind van de kamer is een ingang naar de toilet-/badruimte. De deuren van de kamers zijn aan de buitenkant allemaal dezelfde kleur lichtgrijs en kunnen worden afgesloten met een eenvoudig schuifslot met daaraan een hangslotje. Wij vertrouwen erop dat het personeel alle kamers goed zal bewaken en laten onze spulletjes voor de komende dagen hier achter.

Vanuit de riad vertrekken we met z’n allen naar de historische kern van de stad - Medina genoemd - door UNESCO in 1985 tot werelderfgoed verklaard. Het is één groot doolhof met honderden steegjes waarvan er vele dood lopen. De breedte van de steegjes varieert van 1 tot 5 meter, er zijn geen naambordjes te vinden waardoor het ons al snel duidelijk wordt waarom iedereen die hier geweest is ons al gewaarschuwd heeft voor het risico op verdwalen. Wij maken het mee dat zelfs onze reisleidsters Patricia en Thea elkaar kwijt raken. Wij komen ogen en oren te kort om alles in ons op te nemen en gevaarlijke situaties te ontwijken.
We doen ongelooflijk veel indrukken op in deze eerste uren in Marrakech. Het is overweldigend druk in de straatjes, ‘iedereen heeft voorrang’ dus opletten aan alle kanten is nodig want overal vandaan rijden kris kras door elkaar brommers, scooters, ezels die zware karren voort trekken, paarden met aanhangwagens en zelfs ‘bestel’autootjes. En dan lopen er in al die drukte ook nog honderden lokale inwoners rond die haast hebben. Wat een andere wereld!
Heel goed uitkijken dus, maar we proberen vooral óók in ons op te nemen wat de vele straatjes ons te bieden hebben aan bonte geuren en kleuren. In het deel waar wij doorheen lopen worden vooral op de toeristen gerichte zaken aangeboden zoals traditionele kleding, schoenen, kruiden, hoeden, lampen, handgeweven tapijten, zijden sjaals, manden, tapijten, en nog veel meer. Sommige straatjes zijn overdekt ter beschutting tegen de zinderende hitte, maar er zijn ook grote delen waar de zon brandend de straatjes in schijnt. Het is ontzettend warm, maar het deert ons even niet, wij genieten van alle nieuwe ervaringen die we opdoen.
Tijd om winkeltjes in te gaan is er niet tijdens deze wandeling, het is zaak goed bij elkaar te blijven tot we op het grote plein zijn. Hoewel er veel te filmen en fotograferen valt zijn daar wel regels voor waar we ons aan moeten houden. De lokale bevolking wil beslist niet gefotografeerd worden, als je toch een foto wilt maken is het advies om het eerst netjes te vragen en áls je toestemming krijgt verwachten ze daar vervolgens wel geld voor te krijgen. Met die wetenschap is het zaak om te proberen gebouwen en straatjes te filmen en er ‘per ongeluk’ de mensen bij te filmen die mooie plaatjes opleveren. Na 1,5 uur wandelen komen we vanuit de bazaarstraatjes uit op het Djeema el Fna plein, hét plein van Marrakech. Overal staan kramen waar ze vers geperst fruitstap verkopen. Voor zo’n 10 Dirham (= ongeveer € 0,90) kun je een groot glas jus d’orange kopen. Het is ruim 30 graden, na de wandeling op het heetste moment van de dag is dit wel iets waar we behoefte aan hebben, er worden dus goede zaken gedaan.
Nadat de hele groep weer bij elkaar is krijgen we als welkomstcadeautje van onze reisleidsters een ritje in paardenkoetsjes aangeboden. De koetsjes staan aan het eind van het grote plein in lange rijen op toeristen te wachten die hier hun geld aan uit willen geven. De geur van paardenpoep en –pies komt ons al van verre tegemoet, de opstapplaats kan daardoor niet gemist worden!
De koetsjes (calèches) worden voortgetrokken door twee paarden en in elk koetsje kunnen 4 personen plaatsnemen. Voor ons zijn er een aantal gereserveerd, Tilly en ik zijn blij dat we met deze hitte in een calèche mogen stappen waar een afdakje boven zit, dat is niet bij allemaal het geval. We rijden in colonne langs het El Badi Paleis, waarbij nog eens uitdrukkelijk gezegd wordt dat er niet gefotografeerd mag worden. Het paleis bestaat uit overblijfselen van een paleis dat in 1578 werd gebouwd door de koning Ahmad I al-Mansur. Ons boekje vertelt dat het paleis uit 360 kamers bestaat en een binnenplaats heeft van 135 x 110 meter met een vijver van 90 x 20 meter. Het paleis nodigt zeker uit om hier meer tijd aan te besteden, jammer genoeg staat het niet op ons programma om hier naar binnen te gaan dus wij stellen ons tevreden met het bewonderen van de buitenkant waarbij vooral opvalt dat er heel veel gewapende bewakers staan die alles rondom het paleis goed in de gaten houden.
De koetsjes rijden vervolgens door de straatjes van de souks, op sommige plaatsen past dat maar net. Waar wij eerder op de morgen ruimte moesten maken voor iedereen die wilde passeren, moet nu iedereen voor óns wijken!
We komen ook langs de Koutoubia moskee, de grootste moskee van Marrakech die symbool staat voor de stad. De naam Koutoubia is afgeleid van het woord kitab (boek) en betekent ”moskee van de boekhandelaren”. De moskee kreeg deze naam omdat van oudsher boekhandelaren hun markt in de nabijheid van de moskee hadden. Niet-moslims mogen deze moskee niet bezoeken.
Na een goed half uur rijden waarbij we op een leuke manier hebben deelgenomen aan het verkeer en veel indrukken hebben kunnen opdoen komen we weer terug bij het vertrekpunt en is het tijd om een plekje te zoeken voor de lunch.

Patricia en Thea kennen de mooiste plekjes rondom het plein en stellen voor om met ieder die daar zin in heeft naar Café Arabe te gaan. Wij maken graag gebruik van dit aanbod en zo belanden we met een klein groepje omstreeks 14.30 uur op het dakterras van dit restaurant met prachtig uitzicht over de Medina. We drinken een heerlijke frisse cocktail en bestellen een lunchgerecht van de kaart waarbij we kunnen kiezen uit Italiaanse of typisch Marokkaanse gerechten. Tilly kiest voor een heerlijke salade, ik voor een pastilla (bladerdeeg met zeevruchten). Na de maaltijd heeft niemand zin om op te staan, we voelen ons allemaal moe en loom van de warmte en zeker ook door de energie die wel al verbruikt hebben. We rapen al onze moed bij elkaar en wandelen met de hele groep om 16.00 uur terug vanaf het plein, opnieuw door de souks. Tijd voor een uurtje relaxen op onze kamer!

Om 18.45 uur worden we opgehaald door een medewerker van restaurant Dar Manjana waar we vanavond met de hele groep gaan eten. De man, gekleed in traditionele Marokkaanse klederdracht, begeleidt ons naar de ingang van het restaurant en dan moeten we vervolgens heel wat treetjes omhoog klimmen om op het dakterras te komen waar we een drankje krijgen aangeboden. De beloning maakt veel goed, we zien een prachtige zonsondergang! Na een uurtje dalen we dezelfde hoeveelheid treetjes weer af en krijgen we in een speciale zijkamer van het restaurant een fantastische traditionele Marokkaanse maaltijd voorgeschoteld. Ook voor entertainment wordt gezorgd. Een buikdanseres laat ons haar kunsten zien en een aantal muzikanten heeft een act met een mutsje met een kwast eraan waarvan ze verwachten dat de gasten laten zien wat zij er van kunnen nadat zij eerst een demonstratie hebben gegeven hoe je dat mutsje op je hoofd kunt laten ronddraaien. Tilly laat zien dat zij talent heeft!
Na de heerlijke maaltijd worden we terug gebracht tot aan de deur van onze riad en dan is het 23.45 uur. Terwijl een aantal dames uit ons reisgezelschap nog een afzakkertje gaat drinken op het dakterras van de riad vinden wij het tijd om naar bed te gaan.

Zondag 4 oktober
Na een kort nachtje slapen (blijkbaar zó goed dat we de kakofonie uit de minaretten van de stad, waarvan een aantal dames wakker zijn geworden, beslist niet gehoord hebben) zijn wij om 07.15 uur ons bed uit en zitten we om 08.15 keurig ‘opgeprikt’ aan het ontbijt dat wordt opgediend in de ruimte rondom het zwembad (dat overigens niet groter is dan ongeveer 4 x 4 meter). De zon schijnt al uitbundig naar binnen waardoor het als een lichte en vrolijke start van de dag voelt.
Ons ontbijt wordt verzorgd door het personeel van de riad. We kunnen kiezen uit stukjes stokbrood, potjes yoghurt, granaatappel, versgeperste jus d’orange, gebakken eieren op bestelling, pannenkoekjes met jam of honing en er zijn zelfs plakjes chocolade cake. We eten van alles een beetje zodat we met een goed gevulde maag aan de dag kunnen beginnen want we gaan vandaag weer flink aan de wandel en weten uit de ervaring van gisteren dat lunchen omstreeks 14.30 uur hier heel gebruikelijk is.

Om 10.00 uur worden we opgehaald door Karim, de gids die ons vandaag meeneemt voor een stadswandeling. Het eerste deel van de wandeling is door dezelfde straatjes van de souks die we gisteren gelopen hebben. Vandaag gaan we nog een stukje verder en worden de straatje steeds smaller. Hier komen we in het gebied waar de locals zelf komen en waar het veel minder toeristisch is. Hier worden veel handarbeid producten gemaakt en ook komen we over de groente- en fruitmarkt waar de lokale bevolking zelf hun eten koopt. We kijken onze ogen uit! Omdat we allemaal bij elkaar moeten blijven (29 dames en 1 gids!) is het ook nu moeilijk om te filmen. Om toch iets als herinnering voor later te hebben laat ik de camera meerdere keren op goed geluk draaien om opnamen te maken terwijl ik in die tussentijd goed moet blijven opletten waar ik mijn voeten zet op de zeer ongelijke ondergrond in de kronkelige straatjes én goed in de gaten moet houden dat ik mijn mede reisgenoten niet uit het oog verlies. Het kost de nodige concentratie maar het is het allemaal waard.

Na een fikse wandeling door de souks lopen we een klein steegje in en staan we tot onze verrassing ineens voor de ingang van de ‘Madrassa Ben Youssef’, de mooiste Koranschool van Marokko. Dit is een universiteit die in 1570 gebouwd is volgens de islamitische architectuur en in 1950 voor het laatst is gerestaureerd.
De naam Ben Youssef is afgeleid van de sultan Ali Ben Joesoef, die regeerde van 1106 tot 1142.
De grote open binnenplaats is rijkelijk versierd met cederhout, marmer, tegelwerk en gipsen ornamenten. Het tegelwerk heet ‘Zellijstijl’, dit is een Marokkaanse kunstvorm van mozaïektegels, waarbij met veelkleurige geglazuurde terracottategels geometrische patronen worden gevormd. Met deze mozaïeken zijn de vloeren en muren betegeld. Veel tegeltjes zijn voorzien van spreuken uit de koran in Arabische kaligrafie. De grote en open binnenplaats en enkele andere lokalen werden als leslokaal gebruikt. Daaromheen is in carrévorm een twee verdiepingen tellend logiesgedeelte met 130 cellen gebouwd waarin de studenten destijds werden gehuisvest. Het zijn letterlijk cellen die haast op een gevangenis lijken. De ruimtes zijn niet groter dan twee bij twee meter, hebben weinig en zelfs vaak helemaal geen daglicht maar ook geen verlichting en sanitaire voorzieningen. De leerlingen moesten dus alles met kaarslicht doen. De cellen hebben allemaal saaie wit bepleisterde muren. De gangen en de galerijen naar de cellen zijn daarentegen wel rijk gedecoreerd met gipsornamenten en hekjes van houtsnijwerk.
De school behoort tot een van de mooiste gebouwen van de stad en heeft zich ontwikkeld tot één van de belangrijkste Koranscholen in de islamitische wereld. Met 900 studenten was het de grootste Koranschool in Afrika.
Wij krijgen de gelegenheid om hier rond te lopen al dit moois te bewonderen.

Onze volgende stop is bij het Marrakech Museum, net naast de Koranschool gelegen. Het museum toont een fraaie collectie van moderne schilderijen van nationale kunstenaars. Daarnaast zijn er ook prachtige Marokkaanse en Islamitische voorwerpen te bewonderen, waaronder aardewerk, muziekinstrumenten, sieraden en tapijten.
Het is werkelijk indrukwekkend en prachtig om rond te lopen op de binnenplaats waar als absolute trekpleister een mega grote koperen kroonluchter hangt.
We krijgen tijd om al het moois te bewonderen: de kleurrijke marmeren vloeren, de gipsen ornamenten, en de prachtig gesneden cederhouten deuren versierd met uitgebreide talismannen die symbool staan voor het afweren van ‘het boze oog’.

Na deze mooie bezichtiging volgt er nog een stop bij een Coöperatie waar arganolie, allerlei soorten thee, kruiden (waaronder het bekende saffraan) en smeerseltjes tegen kwalen waarvan je misschien niet eens wist dat ze bestaan worden verkocht.
Bij de ingang zitten Berber vrouwen bij elkaar om te demonstreren hoe de argonolie wordt gemaakt. Wat naleeswerk leert ons dat de olie wordt geknepen uit de noten van de Argan bomen die vooral groeien in de richting van de lage kustgebieden en in de bergen ten zuiden van Marrakech. De pitten worden uit de noten gehaald en met de hand gemalen met behulp van een slijpsteen.
Demonstreren hoe dat gaat is een dagelijkse bezigheid voor de vrouwen bij de ingang van de Coöperatie, waarvoor uiteraard ook weer geld verwacht wordt als je daar een foto van wilt maken.
Eenmaal binnen krijgen we een ‘gelikte’ presentatie over alles wat er te koop is en hoe goed dat wel is niet is. De gastheer heeft een witte laborantenjas aan en spreekt enkele woordjes Nederlands (aambeien, viagra, tepelkloven) die hij er met de juiste dosis humor op de juiste momenten in zijn in het Engels gegeven presentatie heeft verwerkt. We zijn met 29 dames en we ‘stinken er met boter en suiker in’. Iedereen koopt wel iets waarvan we bij thuiskomst zullen zeggen: had ik dat nou écht nodig? We gaan er maar vanuit dat de Berber vrouwen daarom aan het werk kunnen blijven en dat we dus een goede daad verricht hebben vandaag.
Na al deze indrukwekkende belevenissen nemen we afscheid van onze gids en is het tijd voor een lunch op het grote plein Djeema el Fna. Ook vandaag weten Thea en Patricia weer een mooi plekje. We moeten hiervoor weliswaar 70 traptreden bestijgen om boven te komen, maar dan heb je ook wat! We zitten op een dakterras met prachtig uitzicht over het plein en in de verte zien we zelfs het Atlasgebergte. Voor 100 Dirham per persoon (= ca. € 9,--) genieten we van een lekkere lunch met daarbij een halve liter water.
Nadat we op het plein onze beurs weer hebben gevuld met geld uit de pinautomaat wandelen Tilly en ik met Thea en nog twee andere dames terug naar de riad. Zelfs onze doorgewinterde reisleidster Thea lukt het om ergens een herkenningspunt te missen waardoor we verdwalen in de straatjes van de souks. Uit een restaurantje komt de eigenaar naar buiten, hij heeft ons zien zoeken en rondkijken en lijkt blij met een beetje afleiding. Hij wil ons graag vertellen dat hij familie in Nederland heeft en hij wil ons ook meteen dringend waarschuwen géén arganolie of andere zaken te kopen bij de Coöperatie want dat zijn volgens hem echte oplichters. Als wij onze tasjes met zojuist gekochte aankopen omhoog houden schud hij meewarig zijn hoofd. We zien hem denken ‘ weer zo’n stel toeristen die zich in de luren hebben laten leggen’! Zelf is hij er absoluut niet op uit om beter van ons te worden, zonder er verder iets voor terug te verwachten legt hij uit hoe wij de souks uit kunnen komen. Wij vinden het een leuke ervaring om dit zo met elkaar mee te maken. Als we vanuit de straatjes weer op de ‘openbare weg’ zijn aangekomen gaan we het laatste stukje, wat nog zo’n 5 kilometer blijkt te zijn, met de taxi terug. Met 5 personen in één taxi, kosten: 60 Dirham, dat is nog niet eens 1 euro per persoon!

We zijn om 16.00 uur terug bij de riad en moeten ons zelfs haasten om om 16.15 uur klaar te zitten voor het volgende avontuur in ons programma: een Hammam massage met zijn tweeën in onze eigen riad waarvoor we tevoren hadden gereserveerd.
We worden opgehaald door een echte Marokkaanse dame, dalen een smal trappetje af en komen in een heel kleine halletje waar we ons van alle kleding mogen ontdoen en vervolgens worden meegenomen een bijna net zo’n kleine ruimte in waar de vloeren en de muren bovengemiddeld verwarmd aanvoelen. Wij mogen op de warme vloer plaatsnemen met onze ruggen tegen de muur en worden gescrubd en gewassen. Dat gaat er iets hardhandiger aan toe dan we zelf met een badspons zouden doen, maar dit is het ritueel en schoon gaan we worden!
Als we gescrubd en ingezeept zijn moeten we 20 minuten in de warme ruimte blijven zitten om alles in te laten werken. In die tussentijd heeft onze ‘wasvrouw’ blijkbaar bedacht dat zij snel zaken kan doen door er nog twee dames uit onze groep bij binnen te halen waarmee ze alvast hetzelfde ritueel kan beginnen als wij zojuist hebben ondergaan. Het is niet uit te leggen hoe dat gaat. In een ruimte waarvan wij het gevoel hadden dat wij tweeën en de masseuse nét pasten blijken er opeens nog twee personen bij te kunnen. Dit zijn een moeder (Annie) en dochter (Manon) uit onze groep waar we pas één dag eerder kennis mee hebben gemaakt en waar we tevoren niet van hadden gedacht zó snel zó vertrouwd met ze te zijn dat we deze ervaring met elkaar zouden gaan delen. Ook moeder en dochter weten niet wat ze overkomt, zij voelen zich net zo opgelaten als wij. De wasvrouw heeft er geen boodschap aan, spreekt onze taal niet en (b)lijkt zich niet bewust van het feit dat wij dit een op zijn minst vreemde situatie vinden. Met gebaren geeft zij aan dat wij onze benen tégen of óver die van een van de andere dames moeten leggen. Of we dat nu willen of niet, het kan niet anders in deze ruimte. Het is een bizarre situatie en het voelt in eerste instantie heel ongemakkelijk. Op de een of andere manier kunnen we gelukkig alle vier erg snel relativeren en zien we er ook de humor wel van in. Na 10 minuten mogen Tilly en ik het kamertje verlaten, krijgen Manon en Annie wat meer ruimte. Tilly en ik worden opgehaald door twee masseuses om mee te gaan naar een andere ruimte (weer een aantal trapjes op en af) waar we een fantastische massage krijgen. Alle stress van wat we het afgelopen half uur hebben mee gemaakt zijn we in één keer kwijt! Nadat we het hele ritueel hebben ondergaan kunnen we op onze kamer even bekomen van wat we hebben mee gemaakt en kleden we ons aan voor de avond.
In afwachting van wat er komen gaat zoeken wij een plekje in de centrale ruimte waar we met een lekker kopje vers gezette koffie een praatje maken met Said, de eigenaar van de riad die duidelijk onder de indruk is van Tilly’s mooie ogen ‘waar de mannen voor vallen’. Hij drukt mij meerdere malen nadrukkelijk op het hart dat ik goed op mijn zus moet passen. Nou reken maar!
Met Manon en Annie delen wij nog eens onze gezamenlijke ervaring en we concluderen gezamenlijk dat we na de ongemakkelijke start alle vier uit de grond van ons hart kunnen zeggen: ‘Als het dan tóch op deze manier moest gebeuren zijn we blij dat het met jullie was!’. Wij hebben een speciale band met elkaar voor de rest van de dagen die nog komen gaan.

Om 20.00 uur worden we opgehaald door een medewerker van restaurant Dar Manjana Marrakech. Dit is een 4**** restaurant op nog geen 300 meter lopen vanaf de riad. Het is letterlijk ‘de deur uit, linksaf het bouwvalige steegje door en dan rechtsaf tot aan de entree. We stappen binnen in een sprookjeswereld met prachtig ingerichte ruimtes, weelderig gedekte tafels en traditioneel gekleed personeel. Het eten ziet er weer fantastisch uit en wordt áán tafel keurig voor iedereen apart op de borden geschept. De kwaliteit is wat ons betreft minder dan gisteravond maar zeker niet om over te klagen. We betalen aan het eind van de avond € 45,-- per persoon voor genoten eten en drinken. Een prijs die, vinden wij, wel bij 4**** past maar vooral is uitgekomen op dit bedrag omdat er mening wijntje is genuttigd.
Terwijl een groepje lady’s nog aan afzakkertje gaat drinken op het dakterras van onze riad kiezen wij ervoor ons bedje op te zoeken. Het is 01.00 uur, wij zijn er wel aan toe.

Maandag 5 oktober
Wil je meemaken wat een echte shock is? Dan moet je met Tilly op stap gaan!
Ik stap om 07.15 uur uit mijn bed met het idee dat ik als eerste de badrituelen ga doen zodat Tilly nog even kan slapen. Heel voorzichtig schuifel ik in het donker via het kleine paadje tussen onze bedden de kamer in en trek me terug in de badkamer. Na het tanden poetsen stap ik in de ruimte waar de douche zich bevindt, gelegen aan de kant van de galerij waar we langs lopen als we vanuit onze kamer naar beneden gaan. Ik draai de kraan open en zet het kleine raampje van 25 x 25 centimeter open voor wat frisse lucht. Op het moment dat ik het miniraampje open zwaai staat daar mijn lieve zus breed lachend klaar met haar telefoon in de filmstand om mijn verschrikte gezicht vast te leggen. Nou, daar heeft ze alle tijd voor gekregen want ik sta verstijfd van schrik met een hoofd dat je zelf liever niet op een foto terug zou zien, recht in ‘de lens’ te kijken! Nooit op gerekend dat zuslief hier zo vroeg voor uit de veren zou komen, nooit geweten dat zij dat plannetje ’s nachts heeft liggen bedenken en daar zelf al heel wat lachkriebels voor heeft moeten onderdrukken….. ik heb écht even nodig om te bekomen van de schrik.
Eén ding is zeker: we zijn allebei klaar wakker en hebben zin om aan een nieuwe dag met avonturen te beginnen.

Na weer een heerlijk ontbijt verzamelen we om 10.00 uur om lopend met elkaar door de souks naar het Djemaa el Fna plein te wandelen. Daar wordt bij Café Arabe op ons gewacht door Gemma, een Nederlandse vrouw die al 10 jaar in Marrakech woont en ons vandaag gaat begeleiden bij het volgen van een workshop Marokkaans koken. Zij gaat met ons naar de markt in de kleine steegjes van de souks om ons zelf alle ingrediënten te laten kopen die we nodig hebben voor een zelf te bereiden veel gangen maaltijd. Veertien van de 29 dames hebben zich voor de workshop aangemeld en we hebben er zin in! We krijgen uitleg over waar we op moeten letten bij het kopen van producten als olijven, groenten, vlees, vis en fruit. Met per twee personen een tas, een portemonnee met geld en een boodschappenlijstje mogen we vervolgens de producten inslaan die op ons lijstje staan. De volgende 1,5 uur lopen we heel wat af, wordt er gewikt en gewogen en worden we heel veel wijzer over de Marokkaanse keuken. We komen o.a. in een specerijenwinkel waar we nogmaals tot de ontdekking komen dat we hier goedkoper hadden kunnen aanschaffen wat we eerder bij de Coöperatie hebben gekocht. Als we tot slot de laatste kleine dingen bij de supermarkt gaan kopen verwachten we dat we ergens onverwacht bij een moderne winkel uit zullen komen. Niks is minder waar, de supermarkt is een kraam midden tussen alle andere kraampjes in een van de vele steegjes, waar in een kleine opening met moeite een hoofd is waar te nemen, met daarom heen élk plekje vol gebouwd/gestouwd met artikelen als toiletpapier, zakdoekjes, luiers, blikken, koek, snoep, suiker en alles wat je in een winkel-van-sinkel maar zou kunnen bedenken. Wat een belevenis!
Om 12.15 uur arriveren we met alles wat we nodig hebben bij “Souk Cuisine”, een riad waar onze kookworkshop gaat plaatsvinden. De Marokkaanse Chefkokkin, met 3 collega’s en een Nederlandse stagiaire staan klaar om ons te helpen bij het bereiden van 12(!) gerechten. Daarvoor zijn o.a. heel veel uien, tomaten, peterselie, wortels en mini courgettes ingeslagen. Er staan 14 werkplekjes met werkplanken en messen voor ons klaar, ieder krijgt een eigen taak en kan aan de slag zonder elkaar in de weg te staan. Binnen de kortste keren zijn de heerlijkste geuren al te ruiken en het is in een woord geweldig hoe we met elkaar genieten van dit samen koken.
Sommige gerechten gaan de oven in, in de keuken die voor ons verboden terrein is en waar alléén de koks mogen komen, de gerechten in de Tajine gaan op het vuur van de fornuizen die midden in de ruimte staan waar wij onze werkplek en tafels hebben. En enkele gerechten, waaronder een schaal met sardientjes, worden na de bereiding op bladen gelegd waar wij vervolgens mee door de warme steegjes naar de plaatselijke bakker wandelen die ze daar ter plaatse in het vuur schuift om te laten garen. We komen erachter dat de locals allemaal naar hun ‘eigen’ bakker gaan om op deze wijze hun brood, koekjes en andere gerechten te laten afbakken. Het is een belevenis om dit zo met eigen ogen te zien.
Nadat we heel wat uurtjes met elkaar aan het werk geweest zijn is het tijd om met elkaar aan tafel te gaan en alles wat we zelf bereid hebben te proeven, uiteraard met een lekker glaasje Marokkaanse rosé erbij. Alles smaakt verrukkelijk. Als toetje proeven we onze eigen gebakken koekjes en dáár hoort Marokkaanse thee bij, die uit sierlijke potten in mooie glazen glaasjes wordt geschonken. Als wij rond 16.00 uur ‘Souk Cuisine’ verlaten zijn we moe van de warmte en het werk, hebben we ons buikje voor de komende uren vol gegeten en zijn we vele kookervaringen rijker. Van Hollandse Gemma hebben we de tip gekregen dat een ultiem ontspanningsmoment een kappersbezoekje aan ‘Salon de Paris’ zou zijn. Deze kapsalon is gelegen in de nieuwe stad en met de taxi binnen 10 minuten te bereiken.
Gemma vertelt dat het in Marrakech mode is dat vooral jonge meisjes wekelijks naar de kapsalon gaan om daar hun haar te laten wassen en föhnen door een kapster terwijl ze op hetzelfde moment hun nagels laten manicuren door een manicure én op hetzelfde moment hun voeten laten behandelen door een pedicure. Vaak gebeurt het dat de klant tijdens zo’n behandeling gebeld wordt en het gesprek dan met het mobieltje tussen nek en oor geklemd beantwoord terwijl er op dat moment dus drie personen rondom de betreffende klant aan haar ‘sleutelen’.
Samen met reisgenoten Linda en Manon besluiten Tilly en ik dat we dit wel eens van dichtbij willen zien en zelf ook wel zin hebben in een ontspanningsmomentje bij de kapper.
We bestellen 2 taxi’s waarmee we binnen een kwartier keurig voor de ingang van de trendy kapsalon worden afgeleverd. Wij hebben daarmee meteen een indruk gekregen van de luxe hotels en kantoorpanden die in dit deel van Marrakech gevestigd zijn. Wat een verschil met de oude stad!
We worden vriendelijk welkom geheten en mogen plaatsnemen in de chique wachtruimte van Salon de Paris. De eigenaar van de kapsalon is een zeer charmante heer die hier alleen lijkt rond te lopen om de vrouwelijke klanten te bewonderen en zijn voornamelijk jonge vrouwelijke personeelsleden te instrueren over wat de wensen van zijn klanten zijn. Drie van ons kiezen voor haren wassen en föhnen, Manon wil zich ook een nieuw kapsel aan laten meten maar vindt dat zó spannend dat zij ons vraagt om elke vijf minuten foto’s van de achterkant van haar hoofd te maken zodat zij zelf kan bewaken of het goed gaat. Het resultaat is een prachtige coupe!
Het verwenuurtje van Linda, Tilly en mij begint met een haarwasbeurt en daaraan gekoppeld een heerlijke hoofdmassage. Tilly en ik kiezen er voor om ook onze nagels te laten vijlen, masseren en lakken. Om te beginnen krijgen we alle drie een eigen kapster toegewezen om ons haar te wassen, hoofd te masseren en haar te föhnen, waarbij Tilly de pech heeft dat aan haar een van de weinige mannelijke ‘kapsters’ gekoppeld wordt. Hij blijkt het vak nog duidelijk te moeten leren, is meer bezig met lokjes haar door zijn vingers te laten glijden dan de föhn stevig ter hand te nemen. Gelukkig wordt dit snel gezien door de eigenaar en mag een ander het klusje overnemen waardoor het uiteindelijk toch goed komt. Met keurig gekapte koppies en prachtig gelakte nagels verlaten wij de kapsalon en gaan we, opnieuw met 2 taxi’s, terug naar de riad. We maken tevoren en prijsafspraak en weten daarmee dat we voor dit ritje 30 dirham moeten betalen. De chauffeurs blijken echter geen van beide te weten waar onze riad ligt. Dit resulteert in een soort wedstrijdje wie van de twee het eerste de juiste bestemming heeft gevonden. Dat brengt de nodige spannende capriolen in het verkeer met zich mee waarbij onze taxi de ene keer voorop rijdt en dan ineens weer wordt ingehaald door de andere, maar uiteindelijk bereiken we toch veilig het uitstappunt vanwaar we het laatste stukje naar de riad lopend afleggen. Het is dan 19.00 uur en we hebben nog net genoeg tijd om ons om te kleden voordat we om 20.00 uur naar het Djemaa el Fna plein vertrekken om mee te maken hoe levendig en sfeervol het daar bij avond is. Ongeveer de helft van onze groep is al eerder vertrokken en heeft doorgegeven waar we elkaar kunnen ontmoeten. Dat blijkt in een restaurant te zijn ergens in een van de zijstraten waar we 70 traptreden moeten bestijgen om het dakterras te bereiken. Omdat het restaurant zich in een zijstraat van het plein bevindt is dit niet de plek waar we uitzicht over het plein hebben en daarmee is dit ook niet de plek die wij voor ogen hadden voor vanavond. Gelukkig vinden enkele andere dames dat ook. Met een klein groepje van 6 personen besluiten wij ons eigen plan te trekken en dat betekent dat we al snel weer 70 treden afdalen om de uitgang te bereiken. Van daar lopen we met elkaar de drukte op het grote plein in en worden we opgenomen in de sfeer die daar heerst. De dikke rook van de eetkraampjes is van verre te zien en te ruiken en er is keus te over om ergens te gaan zitten om een hapje te eten. De boekjes beschrijven dat veel bezoekers bang zijn om ziek te worden van het eten op het plein, maar dat je – als je geen extreem gevoelige maag hebt – daar beslist niet bang voor hoeft te zijn. De verkopers van al het lekker eten proberen op de meest bizarre manieren de toeristen naar hun eettentjes te lokken.
Terwijl om ons heen de straatartiesten hun kunsten vertonen (acrobaten, slagenbezweerders, verhalenvertellers, muzikanten en er schijnen zelfs tandentrekkers te vinden te zijn!) laten wij ons verleiden door een stel vrolijke Marokkanen die ons met handengeklap overhalen om bij hun tentje aan te schuiven voor een warm hapje.
Wij kiezen voor vlees- en visspiesen. Ondanks de duidelijke afspraak dat we hele kleine porties willen krijgen we veel meer dan we bedoelen. Voor de kosten hoeven we dat niet te laten, omgerekend € 9,-- per persoon met drankje erbij, maar na onze maaltijd van de workshop vanmiddag hebben we geen van allen trek en blijft zeker de helft staan. Of het eten echt zo hygiënisch wordt bereid als wij zelf gewend zijn is zeer de vraag, of we de juiste keuze hebben gemaakt om hier te eten zal de komende dagen moeten blijken. Om 22.00 uur houden wij het voor gezien en gaan we met de taxi terug naar ons overnachtingsplekje. Nog een uurtje kletsen met elkaar en dan is het bedtijd.

Dinsdag 6 oktober
Om 7.15 uur beginnen de eerste activiteiten op kamer 13. We maken een start met het inpakken van onze koffers om rond 10.00 uur te kunnen uitchecken. Daarna melden we ons beneden voor nog eenmaal een heerlijk ontbijt voordat we ons deze laatste dag in Marrakech zelf mogen gaan vermaken. Voor Tilly wordt het een zware dag want zij heeft last van darmstoornissen, gelukkig niet zo erg als een van onze andere reisgenoten, maar heftig genoeg om je er niet prettig van te voelen. Ondanks het energiegebrek dat dit oplevert besluiten we toch onze ochtend shoppend te gaan besteden.
Voor Tilly en mij voelt het als een echt avontuur dat we zelf onze weg zullen gaan zoeken door de smalle steegjes van de souks om daar wat souvenirs te kopen, waaronder een prachtige lap stof die Tilly tijdens de wandeling met de gids eerder deze week heeft gespot en die zij graag wil scoren om als tafellaken te gebruiken. We wandelen langs de buitenkant van de souks, langs het paleis richting stad en staan dan ineens, zonder al teveel zoeken, om 10.30 uur op het Djemaa el Fna plein waar de dag nog helemaal moet beginnen. Na een kopje koffie wandelen we vanaf het plein een ingang van de souks in, in de richting van onze riad. De afgelopen dagen hebben we op deze route veel herkenningspunten in ons opgenomen waardoor het ons zonder moeite lukt om de straatjes te vinden waar wij d afgelopen 3 dagen de dingen hebben gezien die we graag willen kopen. Met pittige onderhandelingstechnieken scoort Tilly voor een prikkie twee prachtige ‘tafellakens’. We kopen wat leuke kleine hebbedingetjes en souvenirtjes voor thuis en zijn trots op onszelf elkaar dat wij hier zo samen lopen en genieten van alles wat er om ons heen gebeurt en niemand nodig hebben om ons de weg te wijzen!.... Nou vooruit dan…. om heel eerlijk te zijn….. op het allerlaatste stukje zijn we toch in een keer het spoor nog even bijster. Voor wat muntjes is een jongen graag bereid om ons naar de riad te brengen. Wij laten hem voor ons uit lopen totdat we het zelf weer weten en poeieren hem dan beleefd af….. wij gaan onze mede reisgenoten natuurlijk niet laten merken dat we zelf niet wisten hoe we bij de riad terug moesten komen ;-)
Om 14.00 uur zijn we binnen met al onze aankopen, we proppen de koffers vol en hebben dan tot 16.00 uur de tijd om lekker te relaxen voordat we met busjes worden opgehaald om naar de luchthaven te gaan. Die paar uurtjes kunnen we goed gebruiken, het is buiten 35 graden en drukkend warm. Als wij de afstand van 500 meter naar de busjes lopen zijn we blij dat we niet te voet verder hoeven. We worden naar de luchthaven gereden waar we het incheck ritueel doorlopen met twee dames in ons gezelschap die het extra zwaar hebben. Margreet, een van onze medereizigsters, heeft al vanaf dag twee een hele hevige darminfectie. Zij kan bijna niet op haar benen staan en wordt zo goed mogelijk ondersteund met voorrang ingecheckt. Zij krijgt een speciaal plekje in het vliegtuig en zal bij aankomst op Schiphol worden opgewacht om zo snel mogelijk naar een Nederlandse arts te gaan. We voelen ons allemaal zeer begaan met haar, maar kunnen niets voor haar doen.
Tilly heeft gelukkige in mindere mate last van haar darmen maar heeft het ook zwaar. Vliegen met dit soort klachten is geen pretje. Niet eten, zo stil mogelijk blijven zitten en je proberen af te sluiten voor alles wat er om je heen gebeurt is het beste wat je kunt doen in deze situatie. Gelukkig gaat het Tilly goed af om dit in praktijk te brengen en zo vertrekken we om 19.00 uur op weg naar huis. Na een half uur vliegen wordt er nog een tussenlanding gemaakt in Agadir waarbij wij het vliegtuig een kwartier moeten verlaten. Geen pretje voor de zieke reizigers, maar er is geen keus. Om 20.35 uur gaan we opnieuw de lucht in en landen we aan het begin van de nieuwe dag op 7 oktober om exact 01.10 uur op Schiphol waar Jan opnieuw een deel van zijn nachtrust voor ons heeft opgeofferd en ons al staat op te wachten. Het uur tijdverschil is daarmee weer verrekend. Het duurt erg lang voordat onze koffers van de band komen rollen maar om 02.00 uur zijn we dan toch op weg naar huis, een afstand die op dit tijdstip van de nacht in een half uur overbrugd wordt.
Wij hebben een hoop slaap in te halen van de afgelopen dagen, dus we duiken meteen ons bedje in. Hoewel de vermoeidheid er de komende dagen zeker uit zal komen kijken we terug op een onvergetelijke ervaring!